Bài làm 1
Bài ca Côn Sơn (Côn Sơn ca) là một bài thơ chữ Hán nổi tiếng. Có lẽ Nguyễn Trãi viết bài thơ này trong thời kì ông cáo quan về ở ẩn ở Côn Sơn để giữ cho tâm hồn được thanh cao, trong sạch.
Đối với Nguyễn Trãi, Côn Sơn là một miền đất có sức hút kì lạ. Chẳng thế mà hai lần cáo quan về ở ẩn, ông đều tìm về với Côn Sơn. Và núi rừng Côn Sơn thanh vắng đã trở thành một thế giới riêng đầy thân thương gắn bó với thi nhân. Tại Côn Sơn, Nguyễn Trãi đượcsống với chính mình. Dường như thiên nhiên đã trở thành cứu cánh cho tâm hồn ông- một tâm hồn đớn đau vì nhân tình thế thái. Tại Côn Sơn, mọi vật đối với ông trở nên có tình, có nghĩa, như bầu bạn, như tri âm:
Núi láng giềng, chim bầu bạn
Mây khách khứa, nguyệt anh tam
(Thuật hứng – Bài 19)
Cảnh trí Côn Sơn thanh tĩnh, rộng mở, để cho tâm hồn Nguyễn Trãi hoá thân tìm về, ùa vào đó mà quên đi mọi nỗi ưu phiền:
Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai
Côn Sơn có đá rêu phơi
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm
Trong ghềnh thông mọc như nêm,
Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm.
Trong rừng có bóng trúc râm,
Trong màu xanh mát ta ngâm thơ nhàn.
(Trích Côn Sơn ca).
Đoạn mở đầu bài Côn Sơn ca đem đến cho người đọc bao cảm nhận mới mẻ về tâm hồn thi sĩ của Ức Trai. Trong cảm xúc của ông, cảnh trí Côn Sơn hiện ra thật thơ mộng và lãng mạn: có tiếng suối chảy rì rầm, có đá rêu phơi êm ái, có rừng thông mọc rậm, dày, có rừng trúc xanh mát…, vừa có cái hoang dã của thiên nhiên, vừa có hơi ấm của cuộc sống đầy ắp tình người. Hơn nữa, trong con mắt thi nhân, thiên nhiên không chỉ là cảnh, mà đã trở thành nhà. Ngôi nhà thiên nhiên ấy thật đặc biệt: suối là đàn, rêu là chiếu, bóng thông làm giường, bóng tre trúc là nơi ngâm vịnh thơ ca. Thật là tuyệt thú! Và trong ngôi nhà thiên nhiên ấy, ông để tâm hồn mình giao hoà với cảnh và vẽ lại nó bằng một ngọn bút tài hoa.
Bức tranh thiên nhiên được chấm phá bằng âm thanh rì rầm của tiếng suối được cảm nhận như tiếng đàn:
Côn Sơn suối chảy rì rầm,
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai.
Một hình ảnh so sánh thật độc đáo và gợi cảm. Suối đang chảy hay thi nhân đã thả hồn mình vào tiếng suối, làm rung lên cung đàn diễn tả nỗi khát khao yêu cuộc sống?
Năm trăm năm sau, thi sĩ Hồ Chí Minh cũng có chung cảm nhận ấy:
Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Phải chăng những tâm hồn nghệ sĩ đã tìm về với nhau?
Sau những giây phút thả hồn mình cùng tiếng suối, thi nhân lặng đến ngồi bên những phiến đá mà thời gian đã rêu phong bao phủ. Ông ngồi chơi ngắm cảnh, hay ngồi đánh cờ một mình? Có lẽ là cả hai. Trên nhân gian này, không ít người đã từng ngồi trên đá, nhưng làm sao họ cảm nhận được như thi nhân?
Côn Sơn có đá rêu phơi,
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm.
Một hình ảnh so sánh liên tưởng đầy thú vị khiến ta không khỏi ngỡ ngàng. Nguyễn Trãi trở về Côn Sơn không phải là để ẩn dật theo đúng nghĩa của cách sống ẩn dật, mà ông trở về Côn Sơn với nỗi hân hoan đầy tự do của một con người trở về nhà mình (Hoàng Phủ Ngọc Tường). Và trong ngôi nhà ấy, ông không những được tha hồ nghe nhạc rừng, ngồi trên đá đánh cờ, mà còn được nằm dưới bóng thông râm mát, được ngâm thơ nhàn dưới bóng trúc xanh. Một cuộc sống mà người và cảnh gắn bó với nhau, hoà nhập vào nhau. Lòng Ức Trai thanh thản đến lạ kì.
Chưa bao giờ mà tâm hồn thi sĩ của Ức Trai lại được bộc lộ đầy đủ, sâu sắc và đầm thắm đến thế!
Cũng tại Côn Sơn này, hồn thơ Ức Trai còn tiếp tục rộng mở để đón nhận thiên nhiên, chở thiên nhiên về chất đầy kho:
Kho thu phong nguyệt đầy qua nóc
Thuyền chở yến hà nặng vay then
(Thuật hứng – Bài 24)
Tình yêu thiên nhiên sâu nặng đến mức thi nhân sợ bóng hoa tan mà không dám quét nhà:
Hé cửa, đêm chờ hương quế lọt,
Quét hiên, ngày đợi bóng hoa tan
(Quốc Âm thi tập – Bài 160)
Nhân cách thanh cao và tâm hồn thi sĩ của nguyễn Trãi thực sự là tấm gương sáng để ta soi vào.
Bài làm 2
Nguyễn Trãi ( 1380-1442) hiệu là Ức Trai con của Nguyễn Phi Thanh quê gốc ở thôn Chi Ngại xã cộng hòa,tỉnh Hải Dương.Ông tham gia khởi nghĩa đã trở thành một nhân vật lịch sử lỗi lạc.Ông là nhà tư tưởng,nhà quân sư thiên tài,nhà ngoại giao xuất chúng,nhà văn hóa nhà thơ lỗi lạc.Ông đã để lại cho người đời một sự nghiệp văn chương đồ sộ và vô cùng phong phú trong đó có bình ngô đại cáo,quốc âm thi tập,…
Bài ca côn sơn có khả năng được ông viết vào hoàn cảnh hòa bình khi ông cáo quan về côn sơn.Côn sơn không chỉ là quê hương mà nó còn là nơi nuôi dưỡng tâm hồn ông.Côn sơn ca vừa là bài ca thiên nhiên vừa là bài ca tâm trạng.Chính hai ý này đã hòa quyện trong cảm xúc của tác giả.Đoạn trích miêu tả cảnh đẹp của thiên nhiên nhưng vẫn thấm đậm ý nghĩa trữ tình của tâm trạng.Trong chữ hán bài thơ được viết theo thể thơ khác nhưng bản dịch đã chuyển thành thể lục bát.
Đoạn thơ là sự giao hòa tuyệt đối giữa con người với cảnh vật được thể hiện rõ nét trong đoạn thơ qua đó thể hiện nhân cách và tâm hồn Nguyễn Trãi.
Ông là một người dành cả cuộc đời của mình để lo cho nước cho dân nhưng đến những năm cuối đời ông lại sống trong dự đố kị ghen ghét của đám nịnh thần.Vì thế khi ông trở về Côn Sơn ông như con chim sổ lồng mà bấy lâu nay ông không được tung cánh,cảm thấy mình thật sự tự do giữa bầu trời rộng lớn hơn lúc nào hết như lúc này đây ông mới được sống là chính mình và chính mình hưởng thụ cuộc sống không còn những lo toan bộn bề.Ông thỏa thích với cuộc sống hiện tại ngay cả lúc dạo chơi khi nằm nghỉ hay cả những lúc trò chuyện với những người nông dân áo vải,lúc cao hứng ngâm nga phong thái nhà thơ thật giản dị ung dung cởi mở và chan hòa.
Côn sơn xuối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai
Côn Sơn có đá rêu phơi,
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm.
Trong bốn câu đầu cảnh vật hiện lên với dòng suối chảy róc rách,rì rầm như tiếng đàn lúc khoan,lúc nhặt.Trên tảng đá có phủ một lớp rêu xanh được tác giả nhân cách hóa thành như ngồi trên chiếu êm.Cảnh vật nơi đây được Nguyễn Trãi phác họa với những đặc điểm riêng biệt mà nó không hề bị trộn lẫn với bất cứ một bức tranh phong thủy nào.
Trong bài thơ động từ ta được xuất hiện “năm” lần điều đó cho thấy ta ở đây chính là Nguyễn Trãi.Ta nghe tiếng suối mà như tiếng đàn.Ta ngồi trên đá lại tưởng ngồi trên chiếu êm.ta nằm hóng mát ta ngâm thơ nhàn…giữa khung cảnh thơ mộng ấy thi sĩ trông giống như một nhà hiền triết đang nằm thưởng thức đắm mình vào cảnh thiên nhiên tuyệt mỹ nơi đây.
Nếu như bốn câu thơ đầu là cảnh thiên nhiên Côn Sơn được miêu tả khách quan thì ở bốn câu thơ sau tác giả lại khéo léo luồn vào những lời khuyên xuất thế.
Trong ghềnh thông mọc như nêm
Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm
Trong rừng có trúc bóng dâm
Trong màu xanh mát ta ngâm thơ nhàn.
Nguyễn Trãi vừa là thi sĩ rung cảm trước cái đẹp vừa là họa sĩ với phong cảnh hữu tình là côn sơn mà nhân vật trữ tình lại là chính mình trong bài thơ này ông còn là một nhạc sĩ tài hoa dệt lên bản nhạc Côn Sơn du dương cuốn hút lòng người.Thiên nhiên côn sơn khoáng đạt và thanh tĩnh ở đây có suối chảy rì rầm,có bàn đá rêu phơi,có rừng tùng,rừng trúc che ánh nắng mặt trời tạo ra một khung cảnh tao nhã cho thi sĩ ngồi ngâm thơ thưởng thức âm vị cuộc sống.hình ảnh cây trúc,cây tùng trong văn chương tượng trưng cho khí phách cứng cỏi của người quân tử: Bần tiện bất năng di,uy vũ bất năng khuất.
Nhà thơ hòa bình vào thiên nhiên hoang sơ nơi đây từ tiếng suối h chảy róc rách,những tấm thảm rêu biếc,những rừng thông kiêu hãnh,rừng trúc xanh tươi đều toát lên vẻ yên ả đem lại sự thanh thản cho tâm hồn.Bao nhiêu lo lắng, phiền muộn của cuộc đời đều bị chút sạch con người và thiên nhiên hòa làm một.Bức tranh tuyệt hảo ấy không chỉ được tác giả cảm nhận bằng bằng thị giác,thính giác mà nó còn được tác giả cảm nhận bằng cả trái tim khiến cho người đọc nhận thấy cái tâm trong sáng và cái tài độc đáo qua bài thơ này.
Khi Nguyễn Trãi cáo quan về quê mọi người đều tưởng ông bất mãn chán đời lui về ẩn dật để quên mình ,quên đời nhưng sự thật không phải vậy.Lê Thánh Tông hiểu lòng ông,mời ông ra làm việc,ông lại hăng hái về triều,gánh vác việc nước việc dân.
Khi đọc những vần thơ của Nguyễn Trãi khi viết về thôn quê chúng ta phần nào hiểu thêm về tình yêu quê hương đất nước sâu nặng của ông.Bài ca côn sơn khiến lòng ta xao xuyến bồi hồi và thêm gắn bó với từng mảnh vườn góc phố quê hương.Đồng thời với hình ảnh nhân vật “ta” giữa cảnh tượng côn sơn nên thơ,hấp dẫn,đoạn thơ cho thấy sự giao hòa trọn vẹn giữa con người và thiên nhiên bắt nguồn từ nhân cách thanh cao tâm hồn thi sĩ của chính Nguyễn Trãi.
Bài làm 3
Là một anh hùng dân tộc, Nguyễn Trãi có công lớn cùng Lê Lợi dấy lên khởi nghĩa Lam Sơn, đánh đuổi quân xâm lược nhà Minh, giành lại độc lập cho nước ta.
Sau chiến thắng, không được tin dùng, ông lui về quê ngoại làm lều cỏ trên núi Côn Sơn ở ẩn. Bài ca Côn Sơn, bài thơ ca ngợi cảnh đẹp thiên nhiên và bày tỏ tâm sự của mình có lẽ đã được Nguyễn Trãi sáng tác trong thời khoảng này. Tuy phải xa lánh triều đình nhưng ông luôn canh cánh bên lòng hoài bão được mang tài trí ra giúp dân, giúp nước.
Phần trích giảng in trong sách giáo khoa là đoạn mở đầu bài thơ chữ Hán vừa nói đã được dịch ra thơ lục bát. Đoạn này chủ yếu ca ngợi cảnh đẹp trên núi Côn Sơn.
Bằng lối đặc tả, tám câu thơ đã làm nên một bức tranh thủy mặc đầy sảng khoái, biểu hiện sự quan sát đầy tinh tế, sự cảm nhận đầy sâu lắng của thi nhân, của tâm hồn một trang hiền sĩ tưởng như không vướng bận bụi trần. Nổi lên trên những đường nét chấm phá hữu tình là suối, là đá, là cây. Suối hiện ra bằng âm thanh róc rách của tiếng đàn trời:
Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai
Đá hiện ra với những trận mưa dội lên đá và những tưởng lớp rêu xanh biếc êm ái phủ lên bề mặt, khiến tác giả ngồi lên như ngồi trên thảm chiếu hoa
Côn Sơn có đá rêu phơi
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm.
Cây hiện lên trong một bức tranh mênh mông trải rộng ra tít tắp những trúc, những thông:
Trong ghềnh thông mọc như nêm
Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm
Trong rừng có bóng trúc râm
Dưới màu xanh mát ta ngâm thơ nhàn.
Người đọc tha hồ mà tưởng tượng theo sự gợi mở của tác giả. Cây thông đứng reo giữa trời chịu rét là hình ảnh bất khuất của bậc anh hùng. Trúc “tiết trực tâm hư” dầu ở đâu, lúc nào cũng tươi tốt, là dáng dấp từ ngàn xưa của người quân tử. Cây cao tán rợp gợi dáng lọng che. Tiếng đàn suối nhắc nhở nhã nhạc. Thảm êm, lối trúc nhắc nhở triều đình. Phải chăng theo Nguyễn Trãi, thà làm thảo mộc vô tri còn hơn làm trang tài trí mà phải mang thân cúi luồn quản gian nịnh?
Thấp thoáng trong từng câu chữ của đoạn thơ là bóng dáng đầy tìm cách an hưởng thú nhàn của tác giả. Thực ra đó chỉ là bề ngoài. Bên trong tâm hồn Nguyễn Trãi lúc nào cũng "đêm ngày cuồn cuộn nước triều dâng" lo dân, thương nước. Chính vì vậy, khi Lê Thái Tông thấu hiểu lòng ông, mời ông trở lại triều đình, ông lại hăng hái về triều kề vai gánh vác việc dân việc nước.
